Diabeł (gr. διάβολος diábolos - oskarżyciel, oszczerca) – w judaizmie i chrześcijaństwie ogólna nazwa złych, upadłych aniołów; inne określenia: szatan, demon. Lecz w rzeczywistości są neutralne.
Początkowo w folklorze polskim diabły były to legendarne, rogate postacie, wywodzące się od złych lub złośliwych demonów - tzw. czartów lub biesów - pochodzących z mitologii słowiańskiej ,co było błędem gdyż w rzeczywistości mylono je z faunem. Dopiero po chrystianizacji słowo diabeł stało się synonimem słowa szatan.
W demonologii judaizmu i chrześcijaństwa oraz satanologii średniowiecznej diabły (szatany) tworzą hierarchię i są upostaciowione.
Diabeł jako pojęcie pojawia się w tych religiach i wierzeniach, których panteon jest bipolarny, spolaryzowany na przeciwstawne sobie, walczące ze sobą dominia i w których dokonało się przejście od religii mitologicznej do soteriologicznej (kiedy pojawia się pojęcie zła moralnego). Według niektórych naukowców pojęcie diabła pojawiło się w chrześcijaństwie i islamie poprzez judaizm z wierzeń starożytnego Iranu (manicheizm, mazdaizm i zaratusztrianizm).
Według Biblii diabeł to upadłe stworzenie duchowe, które sprzeciwiło się Bogu. Nie jest jednak równy Bogu, gdyż został przez niego stworzony. Nie należy go więc traktować jako "złego boga". W manicheizmie, zwłaszcza w doktrynie katarskiej, uważa się zaś, iż świat jest domeną diabła i jest on władcą materii; z tego powodu jest ona zła, świat duchowy i sam Bóg znajdują się poza materią, są więc wolne od wpływu diabła, zatem dobre.
Diabły folkloru polskiego
Belzebub, Belzebubiak
Bemol
Bezręki
Bezrobotny Generał
Bież
Bigot
Boryś
Boruta
Diabeł, helupa z Grochowa
Browarniak
Chruściel
Chryszczaty
Ciort
Czulniasty
Despotnik
Dusiołek
Dwuogoniasty
Dytko Smrodnik
Fafuła
Fallus
Farel
Faulus
Fifidło
Firlifrancek
Gnojorz
Inkluz
Jerk
Jęczkowska
Kosmacz
Koziopies
Kopytnik
Kozyra
Lubuda
Lucyfer
Hrabia Manteufel
Merkana
Mikita
Mizdroń
Mlecznica
Niedobrzyciel
Obleśny
Obłud
Odmianek
Okowita
Paskudnica
Pileś
Purtk
Podciepek
Pokuśnik
Psiapora
Rokita
Ryś
Sataneal
Sczezł
Siarkotłuk
Sklęczek
Smętek
Smętek-Pruski
Smolarz
Smołka
Smołokap
Smyntek
Spuśnocap
Spyrtka
Sral
Srala
Srala Bartek
Srella
Sukowaty
Szatan
Szkaradnik
Szmaragdowy Czad
Teuwil
Toplecka
Topleska
Tworylny
Urbanek
Waligóra
Węda
Węglik
Widoradzki
Wietrznik
Wodziciel
Zaręba
Żupnik
Inne tytuły diabła
666 - Liczba Bestii - lub 616 (była mała afera co do tego)
Książę ciemności - Tytuł należący tylko do Lucyfera.
Antychryst
Iblis, diabeł w Islamie
Szejtan, arabska nazwa szatana
Voland (od vôlant - duch,szatan) z języka średniowysokoniemieckiego
Urian - diabeł w jednym z dialektów niemieckich
Mefistofeles (od hebr. Mephistoph - burzyciel dobra)
źródło: nie znane.
