Inari - bóstwo płodności, dobrobytu, urodzaju, ryżu (bóstwo "obradzające ryżem"), lisów i rolnictwa.
Przedstawiane jest jako istota męska, żeńska, a także androgyniczna. Pod jego imieniem czczone były na terenie całego kraju rozmaite lokalne bóstwa rolnicze.
Najcześciej ukazywany jest jako młoda bogini żywności, stary człowiek niosący ryż i androgyniczny bodhisattwa.
Płeć wizerunku nie jest ustalona i ulega zmianie w zależności od miejscowych tradycji i indywidualnych wierzeń.
Jest popularnym bóstwem zarówno w wierzeniach shintō jak i buddyjskich, z wieloma chramami na terenie całej Japonii.
Jednak imię Inari nie pojawia się w klasycznej japońskiej mitologii.
Liczne świątynie charakteryzują się tym, że są ustawione przed nimi kamienne wyobrażenia dwóch białych lisów, uważanych za wysłanników Inari (nazywane są Zenko co znaczy "dobre lisy").
Posągi lisów zazwyczaj stawiane są w parach, symbolizujących męski i żeński aspekt bóstwa.
Posągi te rzadko kiedy są realistyczne. Najczęściej są stylizowane, wyobrażając siedzące zwierzę, z ogonem uniesionym do góry, i patrzące do tyłu. Pomimo wspólnych cech, każda statua ma unikatowy charakter, nie ma dwóch identycznych.
Z powodu bliskich związków z lisami, Inari przedstawiany jest niekiedy jako lis, aczkolwiek spotyka się to ze sprzeciwem kapłanów tak shintō, jak i buddyzmu. Pojawia się również jako wąż lub smok, a w jednej z opowieści ludowych objawia się jako potworny pająk.
Powszechnie stosowanymi symbolami Inari są lis i klejnot spełniający życzenia. Innymi często spotykanymi elementami przedstawienia tego bóstwa (a czasami także jego lisów) są sierp, worek z ryżem i miecz. Atrybutem Inari jest także bicz, obdarzony mocą niszczenia zbiorów ryżu.
Inari często czczony jest jako troje bóstw (Inari sanza), od okresu Kamakura, ilość bóstw rosła niekiedy do pięciu (Inari goza).
Tożsamość tych bóstw zmieniała się z czasem. Zgodnie z zapisami w Fushimi Inari (najstarszej świątyni Inari), początkowo były to Izanagi, Izanami, Ninigi, Wakumusubi, oraz bóstwa żywności.
Obecnie Fushimi Inari identyfikuje Inari z Ukanomitamą, Sadahiko, Omiyanome, Tanaka i Shi.
Z kolei w Takekoma Inari (drugim najstarszym chramem Inari) czci się Ukanomitamę, Ukemochi i Wakumusubi.
W Nijuni shaki, troje bóstw identyfikuje się jako Omiyame no mikoto (woda) Ukanomitama no mikoto (zboże) i Sarutahiko no mikami (pole).
Tradycyjną datą festiwalu ku czci Inari jest pierwszy dzień Konia (Hatsu-uma), w lutym. Inari czczony jest również podczas Fuigo matsuri 8 listopada. Dodatkowo, poszczególne chramy organizują własne festiwale. Podczas festiwalu składane są ofiary. Zazwyczaj jest to czerwone torii i wstęgi oraz aburaage (to takie smażone "coś" z soi).
Wiadomo, że kult Inari istniał przynajmniej od 711 r., daty oficjalnego założenia chramu na górze Inari w Fushimi. Uczeni, jak np. Kazuo Higo, uważają, że kult Inari pojawił się wcześniej. Sugeruje się, że formalny kult Inari jako bóstwo rolnictwa, został zapoczątkowany przez klan Hata pod koniec VI wieku.
Kult rozpowszechnił się w okresie Heian. W 823 r. Kūkai, założyciel buddyjskiej sekty Shingon, uznał Inari za bóstwo opiekuńcze chramu To-ji po tym, jak ofiarował mu go cesarz Saga.
W 827 r. dwór uznał Inari za bóstwo piątej rangi, co zwiększyło jego popularność w stolicy. Ranga Inari była następnie zwiększana, a w 942 r. cesarz Suzaku przyznał mu najwyższą rangę jako podziękowanie za pomoc w pokonaniu rebelii.
Popularność Inari cały czas rosła. W 1072 r. chram Fushimi, będący już wtedy popularnym miejscem pielgrzymek, zyskał dodatkową sławę i honor gdy stał się celem pielgrzymki cesarskiej. Do 1338 r. organizowany przez chram festyn dorównał słynnemu festynowi Gion w Kioto.
W 1468 r., podczas wojny Ōnin, chram Fushimi został w całości spalony. Odbudowa trwała około trzydzieści lat, a nowy budynek został poświęcony w 1499 r. W nowym budynku pięcioro bóstw znalazło się pod jednym dachem. Nowy chram po raz pierwszy zawierał świątynię buddyjską, a dziedziczenie urzędów kapłańskich zostało rozciągnięte na klan Kada.
W okresie Edo, kult Inari rozprzestrzenił się na całą Japonię, szczególnie popularny stając się w stolicy. Powstawanie zamkowych chramów wiązało się z kultem Inari jako patrona kowali i wojowników. Z kolei na wybrzeżach zaczął być czczony jako bóstwo rybaków, zdrowia (przypisuje się mu uzdrowienia z bólu zębów, złamań, i kiły) oraz płodności.
W Edo był wzywany dla obrony przed pożarami. Stał się także patronem aktorów i prostytutek, jako że jego chramy często budowano w pobliżu zamieszkanych przez nich dzielnic. Jako Spełniający-Pragnienia-Inari zaczął być czczony jako bóstwo szczęścia i dostatku.
W chramach składane są ofiary z żywności, przede wszystkim z ryżu i sake. Przeznaczone są one dla lisich sług Inari; wierzy się, że dzięki temu będą one orędować przed bóstwem na rzecz ofiarodawcy. Inne ofiary obejmują Inari-zushi (smażone tofu, uważane za przysmak japońskich lisów) oraz statuetki lisów. Zdarzało się, że w niektórych chramach mieszkały i były czczone lisy, obecnie jednak zwyczaj ten już nie jest praktykowany.
